COSMOGLOTTA
Organ mensual del Association International Cosmoglotta
Consacrat al developation, propaganda e aplication del Lingue International Auxiliari Occidental
Redaction
 e Administration: COSMOGLOTTA, Mauer bei Wien, Austria. Abonnament 
annual: 7 ö. S = 1 doll. = 5,2 sv. fr = 4,2 RM = 33 čsl. K
Annu VII – Julí 1928 – Nr. 50 (7)
Contene:
 Changes e success, de Julian Prorók, pg. 101. – Remarcas pri li studie 
de Occidental, de L. M. de Guesnet, pg. 104. – Comité Explorativ por li 
Lingue International Auxiliari (CELIA), de A. Z. Ramstedt, pg. 109. – 
Chronica, pg. 110. – Reform del scrimachine, de Dr. Peipers, pg. 112. – 
Subventiones, pg. 116. – Erra, pg. 116.
Changes e success.
Divers
 amicos de Occidental sovente sub influentie sive de lor propri lingue 
matrin, sive del usat til nu L. I. (max sovente Ido) proposi changes max
 sovente ínpremeditat e ínacceptabil. Ili oblivia que un L. I. sammen 
quam chascun lingue national natur-crescet es quasi un organisme o almen
 un unitari producte de arte. Li ver amelioration e progress de un 
lingue natural producte se ne per ukas de introduction de ti o altri 
parol, regul o form, ma per quasi creativ act de persones apartmen 
profund hant penetrat in li spíritu del lingue.
On conosse li 
fate del noviformationes de nationalistic scientistes e teoreticos! To 
deveni de to que ili ne senti e do ne posse sequer li «spíritu intern» 
del lingue.
Anc un L. I. have su spíritu intern. Si it ne es 
producte de long evolution natural, it tamen es submisset al sam leges 
de unitá e harmonie intern, quam ya anc omni producte de arte. Nam un 
lingue, sive natural, sive artificial, es sempre un harmonic producte de
 arte, sive populari sive individual, ma nequande un compilation 
colectiv.
Do on anc ne posse corecter e reformar it. Esque jamá 
on ha provat correcter li egiptian arte, o li pre-rafaelistic picturas? 
Esque li capell-mastros executent li ovres de un compositor ha jamá 
proposit le changear ci un passage o ta un harmonie? Yo nequande audit 
pri tal coses.
-102-
Si li ovre ne place al chef del orchestre, il sive execute un 
composition de un altri autor, sive composi self un propri composition, o
 mem il reproducte it in su propri maniere, e tande it depende del 
musical publica introducter li nov variation del capell-mastro, sive 
persiflar le pro li depravation del originale del compositor.
Ma 
ne omni mem excellent capell-mastro es anc un bon compositor. E in omni 
casu capell-mastro es sempre un hom musicalmen tre erudit e con fin 
sentiment. Quo on vell dir si anc li musicantes del orchestre o mem li 
extern publica vell postular changes e reformes? On vell rider! Ma in L.
 I. ne solmen chascun adherent, ma anc persones queles tre 
superficialmen ha foliat in un curt grammatica o un numeró del jurnale, 
veni con su consilies e reform-propositiones, presc sempre absolut 
ínmotivat e ja mem sovente tractat sur li págines de nor organ.
Probabilmen
 ili pensa que li autor del L. I. ne have altricos a far quam responder 
les ye lor sovente inept questiones o discusser con ili pri proposit 
changes, o defender li justitá e aptitá de chascun singul electet parol o
 form grammatical.
On vermen ne comprende pro quo omni ti 
reformistes ne junte se in constitution de un reform-societé por ta 
colectivmen elaborar un nov absolut perfect e ideal lingue quel va 
placer absolut a omnis. To ya vell esser lu max convenent.
Advere
 li exemples historic ne es tre incorageant. Li circul juntet circum li 
revúes Linguist, Correspondense internasional, Lingua Internationale 
etc, e poy li reform-moventie del Ido-Delegation juntet circum li organ 
de prof. Couturat Progreso, ne ha successat. Li unesim esset un pur 
babillada quel ne hat productet necos positiv, e li duesim un societé 
por colectiv reforma de Esperanto, quel nu ja es in dissolution durant 
que Esperanto es ancor in plen vive.
Do ambi colectiv labores ha 
fat fiasco, quam ti quel volet fundar un general fundament sur quel on 
vell posser constructer li L. I., tam li altri quel basat se sur un pret
 sistema quel on volet reformar.
Pri un ver success on posse 
parlar solmen che Volapük e Esperanto. Ambi pret e complet harmonic 
productes de arte de genial persones, queles strictmen refusat omni 
reformas in lor personal labore.
Ti restriction esset lor fortie; ma it es anc li cause del limitation de lor activitá tam areal quam temporal. Volapük ja ha
-103-
morit pos fenomenal luminosi ascension e curt florescentie, pro 
absolut rigiditá. Esperanto ha ascendet plu lent e nu vive ja 40 annus, 
ma anc it va sequer e dar loc a un altri L. I. plu adaptat al 
postulationes modern.
E in tal processu on posse vider li ver 
lege de vive in li tot natura: Li sam individuo o mem specie biologic 
conserva su fundamental form e tolera variationes solmen in limitat 
gradu, quande li changeat conditiones de vive postula un plu grand 
mutation, a quel ti organisme ne es apt, it mori e fa loc a altri nov 
plu adaptat organismes. To es li etern constant grand lege del natura 
quel monstra se in omni branches del vive, anc in li historic e 
civilisatori progress del homanitá. Long-durant constantie del form e 
poy sive morte, sive curt quasi explosiv mutation (quam che Oenothera 
biennis observat de de Fils) con nov long constantie. Ne chascun specie 
es capabil a tal regeneration Phoenixatri, ma ti qui have ti fortie es 
privilegiat.
It es clar que max strict secuente li leges del 
natura on va successar max bon. In industrie e economie li exemple de 
Ford es max actual e instructiv. Il concentrat se ye un sol tip de 
automobil suficent bon e populari. Trans mult annus il conservat ti tip e
 usat omni su forties e organisatori talentes a simplificar li 
production e per to far it plu accessibil e populari. Li Ford esset li 
max expandet automobil. Ma li tecnica marchat adavan e atinget in su 
evolution plu bon tipes. E on ne volet plu Ford. Advere il esset mult 
minu car e accessibil quam li altris, ma to esset su sol avantage. Do il
 devet morir, ma per subit e complet transition a un totalmen nov 
sistema ligant li bon qualitás del anteyan, su modicitá e popularesse 
con omni progress del tecnica e scientie, il nu fa grandissim 
concurrentie al max bon sistemas.
Li quasi fenomenal success de 
Ford, quel mem ha ductet a un atentate ye su vive, monstra nos ancor un 
vez clarmen li grand linea sequend, secun li general lege de natura! 
Zamenhof ha sequet li sam via paralel a Ford e forsan si li genial 
mastro de Esperanto vell viver ancor hodie, il vell sequer li exemple de
 Ford; ma li epigones es principalmen occupat per myop conservation de 
revenues. Ili ne comprende, que anc Ford ha actet just pro ne perdir li 
revenues. Ma Ford e Zamenhof es genies.
Resumante lu dit, noi 
posse vider que successat ha ti, qui sequet strict un conservation de 
form e elaboration de metodes popularisant e facilisant li aquisition. 
Tis qui sempre
-104-
changeat, ne ha atinget necos, quo sive ha impedit li nascentie, sive
 causat un prematur morte. It es do clar, que noi nequalmen deve sequer 
li tactica de Ido, si noi ne vole far suicidie (selfmortation), ma 
solmen ti monstrat unesimmen de Zamenhof e poy de Ford.
Julian Prorók.
Remarcas pri li studie de Occidental.
Li
 persones conossent Esperanto o Ido e havent li practica de ti lingues, 
sovente es un poc trublat quande ili comensa li studie de Occidental. 
Lor spiritu ha adaptat se a formes artificial e contrari al usanties del
 grand cultural lingues. Ili do deve readaptar se quam un music-studiant
 quel ha studiat per un fals instrument e de quel it es necessi refar 
completmen li orel.
Esperanto es incombrat de artificial o 
mutilat paroles, de grammatical regules desfacil a aprender. On deve 
liberar se de omni ti ballast.
Ido es precipue li ovre de du 
mannes con un tre grand merite e queles aportat un considerabil 
amelioration a Esperanto. Professor Couturat, matematico e logico 
remarcabil, ma de quel li fundamental erra esset considerar li lingue 
international secun un vis-punctu tro teoric e filosofic. It resultat de
 to un formation de paroles extremmen subtil, quel obliga li usantes del
 lingue changear lor maniere de rasonar e pensar. Sr de Beaufront, li 
duesim patre de Esperanto, ha conservat (de su long propaganda por li 
lingue de Dr Zamenhof) un maniere de discussion sat special e scolastic.
 Malgré mult articules, il ha nullvez refutat directmen li principies de
 Occidental. Il ha criticat quelc detallies e in plu il ha fat un 
heteroclit mixtura de formes de Occidental, Medial, Latino sine flexione
 etc. Sovent mem il ha creat fantom-argumentes por posser abatter les 
plu facilmen.
In li L.I. es principies queles es teoricmen 
perfect, ma queles ne resiste al practica. Li fonetic ortografie, li 
principie: «un líttere = un son», transforma omni international paroles 
per un russ-polones ortografie e producte ti monstrus: paco (pace), 
komerco (comercie), kazo (casu), caro (tsar), speco (specie), kuracar 
(curar), etc.
Li rigiditá de derivation deforma un considerabil númere de international paroles e producte subtilissim formes quam: nacional
-105-
e internaciona, martelagar e brosar, bazizar e fondar, aristokrataro e
 demokratio, reguloza e elementala, establisuro e redakterio etc.
Li
 usada ha pruvat que li L. I. have null beson a un logica plu rigoros 
quam li cultur-lingues. Li scope de li L.I. ne es far logic filosofie o 
crear un nov maniere de pensada, ma unicmen far se comprender. Un 
expression ínlogic ma comun a omni cultur-lingues, es preferibil a un 
expression logicmen ínattaccabil ma contrari al custome. Li grand 
frances linguist Darmesteter in su libre «Li vive del paroles» dit (pag.
 117): «Li homes, por intercomunicar su idés, recurre instinctivmen a un
 «ensemble», a un sistema de natural signes queles sin cessa modifica 
se, in li témpore e in li spacie, sub li action de leges fisiologic e 
leges psicologic; ma si solmen li max grand parte del homes 
intercomprende per ti sistema, ti-ci ha dat li servicies queles on posse
 demandar de it. Just pro to mem li erras de logica, li anomalies, si 
solmen ili es acceptat de omnis, cessa esser anomalies, e deveni formes 
legitim del pensa. Tal es li fundament del principie que li regul del 
lingue es dependent del sol usantie».
Lu max facil es to quo on 
ja conosse e li ver facilitá ne es in li simplicitá ma in li facilitá de
 practic aplication. Pro quo far un grammatica in 16 paragrafes si un 
grammatica de 32 paragrafes es plu practicabil, aplicat plu facilmen e 
minu choca li customes.
Li derivation in Occidental es mult plu 
flexibil quam in Esp-Ido e li sense del sufixes es minu rigid. In li 
majorité del casus on incontra fatalmen li sufixes ja usat in frances, 
angles, german, italian, hispan, sved etc. On deve notar que mult 
sufixes have un sense tre vicin e posse esser facilmen usat un vice li 
altri quande it ne es necessi haver un absolut tecnical precision. Ti 
casu existe in omni lingues, p. ex. in frances: effacement e effaçage, 
enfournage e enfournement etc.
Malgré que li sense del afixes ne 
es tam rigid quam in Esp-Ido Occidental es tamen un lingue regulari. In 
li auxiliari lingue on ne forma, in omni moment, paroles per derivation,
 ma prende les tot pret. Tamen si li parol manca, o si on besona crear 
un nov parol por un nov notion, it es necessi haver li medie far it 
regularmen. Sammen quam in Ido, li parol desbon es just e va esser 
comprendet (ma li adept tre rapidmen va adopter li max usat form: mal), 
sammen in Occidental li parol «aervolada» ne es fals, ma preferibilmen
-106-
on va usar li form: aviation, quel have li avantage esser ínartificial e international.
Ti flexibilità in derivation, quel permisse reconstituer regularmen li international formes, es retrovabil anc in li ortografie.
It
 ne es nullmen un crímine ne reduplicar li consonant omni vez quande it 
ne modifica li son, e it es permisset sin ínconvenentie in practica 
scrir aprender o apprender, oficie o officie. Sammen it es plu bon scrir
 filosofie e ortografie, ma on ne va impedir li scientistes usar li 
ortografie quel les es accustomat e scrir philosophie e orthographie. Ma
 on deve respectar li casus u li duplic lítteres modifica li sones e es 
necessi por distinter li sones curt e long: casse e casu, ross e rose, 
brass e brase, bar e barre etc.
E si li puristes e li cisentes de
 capilles invoca li sacro-sant principies, noi deve responder que in 
german on ancor trova: Contor, Kontor o Comptoir, Concert o Konzert, 
Büro o Bureau, e in frances: échalier o échallier, longuerine o 
longrine, dessiller o deciller, chalan o chaland, bonbonne o bombonne, 
vagon o wagon etc.
On deve ne obliviar que in un lingue on basa 
se precipue sur li instincte e custome e que on aprende li L. I. plu 
facilmen si it contene un plu grand quantité de international formes 
comun a omni lingues. Li autor de Occidental, sr de Wahl, in contrari a 
li max mult fabricantes de interlingues, ne es un absolut teorico, ma 
pensa sempre pri li max grand facilitá por li interessates. Pos har 
consacrat 30 annus al studie del problema del derivation il finalmen ha 
trovat li solution. Ma il ne es un hom quel posi li principies súper li 
practica. Vice serchar aplicar li lingue al principies, il ha trovat li 
principies pos un long studie e descomposition del international comun 
vocabularium. Li problema del derivation es li max important. Si per li 
derivation on ne posse retrovar li international formes, li tot base es 
fals e it es ínpossibil que li lingue va posser usar li comun 
vocabularium international. In ti casu it va esser necessi reconstructer
 completmen li scientic e technic terminologie, un ínpossibil labor!
Li
 question de li L. I. per Occidental ha intrat in su definitiv periode, 
pos li experienties de Volapük e de Esperanto-Ido. Tamen ti experimentes
 ne es perdit, nam un question tam complex quam li L. I. posse esser 
soluet solmen per un serie de succedent provas queles monstrat li 
erra-solutiones.
-107-
Naturalmen Occidental ne es finit e certmen anc Occidental es 
perfectibil. On ha posset criticar detallies e isolat paroles, ma null 
ex su fundamental principies. Occidental ha realisat li application del 
maximum de internationalitá in li grammatica e in li vocabularium. Ti du
 punctus ha esset negliget per li Comité del Delegation por Adoption de 
un L. I. in scop obtener un compromiss sur li base de Esperanto pro su 
relativ difusion, e pro to on ha conservat li absurd sistema de finales e
 li artificial conjugation (Vide li consilies de Prof. Förster in li 
protocoll del labores del Delegation págine 26).
Li autor del 
present articul, quel have un experientie de plu quam 20 annus e in 
Esperanto e in Ido, posse declarar que il ha aprendet Occidental 
extraordinari rapidmen malgré li grand desfacilitá provenient de un 
perfect custom parlar Ido sammen quam su matrin lingue. Ma li 
desfacilitá retornar al natural formation de paroles e frases, es 
relativmen grand quande on es acustomat usar un hiperlogic maniere de 
pensada. Certmen Occidental es mult plu desfacil por un habilissim idist
 o esperantist quam por li ordinari hom. Pos tri semanes de studie, it 
es in fact circa 30 hores, sin manuale, sin vocabularium national-Occ., 
con solmen un clave, li radicarium e li nr 41 de Cosmoglotta, il ha fat 
un tre interessant experientie. Un austrian Occidentalist, sr Deminger, 
visitat le. Ambi interparlantes esset de different nationalità e li 
visitator ne parla li matrin lingue del visitat. Noi ancor ne havet un 
grand custome in parlada e it esset tande li unesim vez que yo parlat 
Occidental. Ma pos quelc minutes li conversation devenit sempre e sempre
 plu fluent e pos du dies, it es pos circa six hores de interparlada, li
 conversation esset perfect e tre rapid. Plur altri idistes posse 
atestar li facte. Existe quasi null diferentie de pronunciation; e li 
intercomprension, mem pri temas technical e political, esset excellent.
Quande
 on ha abandonat li maniere de rasonament artificial de Espo-Ido, li 
usada de Occidental deveni tot natural e on scri e parla it 
instinctivmen.
Noi expresse li desir que li adeptes de Esperanto e
 Ido va esser conscient que, malgré sacrificationes considerabil, ti 
lingues ha atinget null success. Li adhesiones platonic del societés e 
official corporationes significa nullcos. Ti lingues ne difuse se 
practicalmen. Ma, serios homes ne deve obstinar se in un fals via. Si 
quelc excellent propagandistes obstina se in propaganda de lingues, 
queles por devenir utilisabil, deve
-108-
reconstructer li tot scientic e tecnic lingue, it es un grand erra, 
imputabil forsan a manca de general cultura. Li entusiasme, in ili, es 
victor del rason. Ma li technica ne cuida pri entusiasme, ma pri efect. 
Solmen un lingue alliant li maximum de internationalità con li 
regularità, conciliabil con li facilità, posse atraer li interessates. 
Ne per tornar li dors a omni international customes on posse interessar 
li homes por li L. I. Ti lingue ne deve esser inventet. It existe, in 
potentie, in li grand cultur-lingues; it suffice extraer it. Secun un 
constant practica e studia del mundolingues on posse declarar que 
Occidental es actualmen li tip max evoluet in ti direction, li lingue 
quel monstra li just direction in li evolution del mundlingue.
Forsan,
 it es un agreabil e facil subject de joca, on posse dir, que noi es 
teoricos sempre íncontent, ma it ne es nor culpa, si li question del 
mundlingue progresse omni die. Nor nepotes va esser felici trovar fat li
 grand labor de ti quasi prehistoric periode del mundolinguisme. Anc es a
 remarcar que por li unesim vez, in Occidental on trova un lingue quel 
considera plu mult li practica quam li max bell teorie, quel possede li 
minimum de artificialitá e quel posse prender li motto «Omnicos quo es 
international es mi».
Nu con li flexibilitá de Occidental, quel 
ha liberat nos del rigiditá del anterior sistemas, noi posse progresser 
sin ruptura. Li grand judico inter li mundolinguistes va esser li 
maximal internationalitá in grammatica sammen quam in vocabularium. On 
posse far li max bell decretes, cantar in Esperanto «Noi va restar 
fidel», li vive es nor mastro. Nu it es ínpossibil strangular li 
Occidental-movement, it va atraer omni mundolinguist quel posi li grand 
idé de mundlingue súper li particulari desires.
L. M. de Guesnet.
Ove de Columbo.
In
 li fine del 18-ésim secul li Academie Frances de Scienties posit li 
secuent question: «Pro quo mem ne un gutte superflue, si on da un pisc 
in un aquarium plen-plen?». Li Academie permisset un termin de un mensu 
por meditar. Li scientistes scrit long tractates e fat mult discurses 
pri li problema. Ma li questionant corporation repulset omni response. 
In fine it proposit que on ante omnicos mey examinar li question per li 
experiment e on va posser convicter se pri que li aquarium … ne 
superflue.
Ughetti.
-109-
Comité Explorativ por li Lingue International Auxiliari (CELIA).
In usation experimental.
-age
(AZR) por -age e -agie, inter queles un strict diferentiation
 causa hesitas e erras. Li scrition per -age restaura li natural grafic 
image de mult paroles: patronage, equipage, rafinage, plantage, etc. In 
omni lingues existe solmen un suffix: -age (FAD), -aggio (I), -aje (H), 
omnis descendent de L. -aticum. Tal paroles quam foliage e plumage 
coresponde a adjectives-participies foliat e plumat, etsi finit verbal 
formes ne vell exister.
-esc
(EP, AD, AZR, EW), adjectivic suffix, indicant drastic, 
assertet similitá, inventet comparationes, precipue pri persones o 
entes: gigantesc, follesc, infantesc, etc.
-ett-
(AZR) general diminutiv infix: 1) del subst. indicant 
persones: filio – filietto, Anna – Annetta. Posse haver anc un 
signification caressiv. 2) del subst. indicant coses: statue – 
statuette, libre – librette, historie – historiette, carre – carrette, 
cigar – cigarette, rose – rosette. Posse anc haver un signification 
simileant o substitutiv. -ette directmen de verbal radica significa 
micri coses, usat por alcun scope. 3) del adj. brun – brunetti, pallid –
 pallidetti. Qualitá approximativ. 4) del verbes: foliar – foliettar, 
rider – ridettar. Posse anc haver un signification frequentativ.
-oid
(AZR) international adjectivic suffix in li scienties, 
indicant de simil specie o form: antropoid simio, negroid race, romboid 
figure, muscoid plante, metalloid elementes.
-id
(AZR) adjectivic suffix. In mult paroles de latin orígine es 
ancor visibil un interessant antiqui latin sistema por derivar 
adjectives e substantives de tal verbes, queles expresse que un person o
 cose es in un fisic o psichic statu sentit o perceptet de un individue.
 (Anc valer significa originalmen «sentir se bon, bon esser».) Li verbes
 es in general primari, intransitiv. Li adjectives es derivat per -id 
del radic del verb, e expresse li qualitá caracterisant un person o cose
 in li statu mentionat. Li substantives fini per -ore, es derivat del 
verbal radic, e expresse li statu self. Ci un curt liste: (verb – adj. –
 subst.): caler – calid – calore, friger – frigid – frigore, paller – 
pallid – pallore, valer – valid – valore, timer – timid – timore, horrer
 – horrid – horrore,
-110-
stuper – stupid – stupore, riger – rigid – rigore, teper – tepid – 
tepore, putrir – putrid – putrore, languer – languid – languore, ferver –
 fervid – fervore, fluer – fluid – fluore, splender – splendid – 
splendore.
Old.
(AZR) Occ. vel’i deriva se del Latin vetus – vetulus – vetlu –
 veclu – veilu – veliu e trova se in F vieux, vieil, H viejo, I vecchio e
 P velho. It sembla do esser presc pan-romanic. Tamen it es multvez 
constatat, que it es íncomprensibil mem a romanicos. In favor a vel’i ha
 esset advocat, que de it on posse facilmen formar derivates: vel’ard, 
vel’atri, vel’on, vel’ess, vel’itá, vel’ijar, etc. Ma ti derivates es 
apen plu comprensibil, si ne miscomprensibil, pro H vellon, A velleity, 
etc. It es sempre plu important, que li sovent usat cardinal parol es 
bon, quam rar derivates. Por un idé tam ordinari, tam frequent es 
necessi, un parol natural, facilmen comprensibil, curt. Vel’i es 
inconvenent anc pro li scrition per apostrofe (’).
Noi do deve 
trovar un substitute por vel’i. Ancian e antiqui have su special 
significationes e es ínusabil quam general expression. Seni o sen 
effecte tro mult mort latin e conveni plu bon a senil Latino sine 
flexione de Peano quam a un LI de actualisant direction.
Resta 
old, usat ne solmen in li grand lingue anglesi, ma conosset anc de 
hollandeses, nordgermanes e scandinaves e, on posse dir, tra li tot 
munde per li expressiones Old England, grand old man, old-boys, etc. Old
 es bon quam paralel a yun: yun mann – old mann es certmen plu attractiv
 quam yunon e ve’on. In vice de vel’on e vel’ard on posse scrir old 
mann, old fémina e forsan old-astro (cpr. A oldster), vel’ess – etá o 
forsan oldess (A oldness), vel’atri – oldesc (A oldish) o senil e 
obsolet, vel’ijar – devenir old, etc.
Nin
(AZR) vice ny (9), 
quel trova se in null lingue, e es por mult popules desfacil a 
pronunciar. Nin es old angles. Derivates: ninesim, ninti, ninuplic.
Personal e possessiv pronomines.
Li majoritá del membres ha uniat se pri li secuent pronomines:
subj.    yo    tu    il    illa    it    noi    vu    illi (illos illas)
obj.    me    te    le    la    it    nos    vos    les (los las)
pos.    mi    tui    su    su    su    nor    vor    lor
Un detalliat discussion ha durat long pri li personal e possessiv pronomines in Occ., causat per li constant critica del
-111-
anteyan formes, specialmen directet contra li form «mu», de quel li 
substantivat formes es tro ínnatural. Yo, me e mi es pur hispan e in sam
 témpore anc li max international. Tui posse esser abreviat a tu, si li 
principal parol seque: «tu libre», ma «li libre es tui». Vu es frances, 
Vo trova se necú, e es evitand pro confusion con yo. – Con prepositiones
 posse esser usat e li subjectiv o li objectiv formes, tamen solmen me e
 te, con me, con te, con noi o con nos, con vu o con vos, contra il o 
contra le, inter illi o inter les, etc.
Li secretario: A. Z. Ramstedt.
Remarca.
 In futuritá noi va usar solmen ti nov formes adoptet por 
experimentation. Li articules queles ja esset compostet alor li votation
 del Comité Explorativ ancor va haver: mi vice yo, mu vice mi, vo vice 
vu, etc.
Red.
Cronica.
Li revúe «Plus Loin», mensual, 
red. M. Pierrot, 2 Rue des Haudriettes, Paris, in su numeró de may 
favorabilmen recense li brochura de de Guesnet: «It es un efortie quel 
sembla har dat un resultat plu simplic, minu complicat quam Esperanto».
Durant li pentecost-festas, li Occidental-Buró de Paris esset visitat de Ing. Thibault (Angers) e Instructora Colas (Souday).
Li formularium de adhesion e declaration de principies del association «Li amicos del En-dehors» es publicat in Occidental.
L. M. de G.
Ye
 li 21 april li membres del Romanda Ido-Societo (R. I. S.) ha reunit se 
in Lausanne por studiar li actual situation del L. I. in li munde e por 
fixar li futuri labores del Societé. Sr Ric. Berger e sr Fred. Lagnel 
presenta rapportes pri Esperanto, Ido e Occidental con multi documentes 
extraet de jurnales e de epistules. Poy li filolog A. Creux analisa li 
du lingues Ido e Occidental, demonstra li evident superioritá de Occ 
contra Ido e conclude que del comparation impartial e objectiv inter li 
du lingues apare clarmen que Occ es vermen superior a Ido per su 
dictionarium realmen international, per su ortografie historic, per su 
grammatica analitic plu facil, per su derivation natural e regulari, per
 su immediat comprensibilitá. In consequentie il invita li present 
mundlinguistes transir ad Occ, qualmen ante pluri annus li majorité de 
ili ha passat de Esperanto a Ido, sempre marchante in li direction del 
progress. Poy comensa li discussion, e, pos tri hores de grand
-112-
labores, li R. I. S. mori tranquilmen e nasce li Sviss Association 
por Occidental (S. A. P. O.) con li comité sequent: presidente: Sr Ric. 
Berger (Corcelles près Payerne, Vd; ex-esperantist, autor de 2 brochuras
 por li propagande de Ido), vice-presidente: sr A. Creux (à Rue, 
Fribourg; ex-esperantist, co-autor de un aprension-libre por Ido), 
secretario: sr Fred Lagnel (Chapelle, Vd; ex-secretario del Internaciona
 Ido Radio-Klubo) e vice-secretario: sr E. Mayor 
(Occidental-Secretariatu, Chemin du Mont-Tendre 14, Lausanne; ex-idist).
A. Creux.
Organisat
 del progressist mundlinguistes de Svissia un duesim  conferentie evenit
 in Bern li 3 junio, sub li presidentie de sr Dr  Schrag, inspector de 
secundari scoles e autor de un aprension-libre por  Ido. Li 12 
participantes representant li max important gruppes idistic  de Svissia e
 li «Sviss Association por Occidental» (S. A. P. O.),  discusset li 
recent situation mundlinguistic. Sr René de Saussure, autor  de un 
project Nov-Esperanto, esset anc invitat e exposit su criticas  pri li 
regules de derivation de Ido. Omni presentes concordat que li  sistema 
de Couturat deve esser abandonat max bentost possibil. — On  parlat in 
Ido, Occidental, Nov-Esperanto, frances e german, ma it es  remarcand 
que on mult plu bon comprendet se per Lingue International,  támen 
rarmen usat in li vive, quam per lingues national. — Li Idistes  
finalmen votat li resolution sequent: «Li progressist sviss Idistes  
reunit in Bern li 3 junio, hante audit quelc ex-Idistes, in present  
Occidentalistes, e discusset li actual Ido-problemas, repeti que ili  
considera Ido quam reformabil, declara voler expectar li Ido-Congress in
  Zürich e reserva se plen libertá de action pri eventual resultates del
  congress». — Sr Major Tanner, qui ante quelc annus mult efortiat uniar
  li Idistes e Esperantistes, adheret a Occidental, samtemporanmen quam 
Dr  Aschwanden, President del Ido-Gruppe de Biel, e sr J. Denzler, un 
del max  ancian Idistes de Svissia.
Ric. Berger.
In li 
numeró 8 de  «Ergo», jurnale por li studentes de Uppsala (Svedia), sr Dr
 C. E.  Sjöstedt ha insertet un articul, intitulat: «Bon sense in li 
question de  L. I.», in quel il tracta li tema del inpossibilitá de 
Esperanto e li  tendentie del Esperantistes prender judicies pri 
Occidental quam  judicies pri Esperanto. Li articul exposi pro quo 
Esperanto va ceder a  Occ, li lingue del paroles international.
Albert Haldin.
-113-
Li
 Societé Occidental, Uppsala, Svedia, instituet ja in januar ho-annu,  
havet su unesim Session official li 24 april, quande sr C. E. Sjöstedt  
fat un discurs pri Occidental. Li societé prepara li edition de un 
propaganda-brochura.
C. E. S.
In «Deutsche Kurzschrift»,  
Duisburg e Frankfurt a. M., may, sr Pau Nagel publica un interessant  
recension de «Occidental», ex quel noi extrae li sequent passus:  
«Occidental apoya se tam plenmen sur li lingues europan que su  
adherentes comprende e scri it egalmen, sin que til nu existe manuales. 
 E. de Wahl finalmen reducte li mudlingue al simplicitá e brevitá del  
angles. Frequent paroles es monosíllabic: es, da, fa, sta, di, scri, ha.
  Li superflui finitiones del Esperanto es eliminat, sammen anc li  
desfacilitás grammatical (acordation del adjective, obligatori  
acusative) de ti lingue … Occidental conserva li original accentuation  
del natural lingues. Pro to it usa accentuat lítteres, queles Ido sin  
justification ha attaccat … Ancor ne existe un mundlingue, ma solmen  
projectes de un tal, quel sempre plu converge. Malgré omni  
favorisationes Esperanto ne posse introducter se in circules de scientie
  e comercie, pro que it have divers mancas tro evident. Del projectes  
aparit desde Esperanto, Occidental es li max considerabil; it es li max 
 proxim a un ideal europan lingue commun, e pro to it certmen have bon  
chances». Li autor critica li plurisensitá de quelc sufixes e  
sufixoides, (p. ex. -graf e -metre por persones e objectes). Li lingue  
international totalmen ne deve esser simultanmen anc un absolut  
«rational» idioma, quo es un utopie, quam monstra li evolution del idé  
desde Volapük. Ja Esperanto have -ujo por 1) landes, 2) árbores e  
arbustes e 3) reservuores, vases. Li problema del Lingue International  
existe pro li multiplicitá del lingues national, ne pro lor intrinsic 
ínsuficentie. Adplu li autor di que adherentes de Occ recomanda al  
laico apprender unesimmen Esperanto; il tande va comprender anc Occ e 
plu  mult apreciar su avantages. To es partialmen just pri li aprension 
de  Occ si on ne save un del grand lingues de Europa e li paroles  
international; ma por li expressiv usation noi ne posse consiliar li  
anterior studia de Esperanto, per quel li disciple acustoma se 
ínnaturalitás impedient li corect application del quasi-natural lingue  
Occ.
«La Lettura Stenografica», Napoli, may, e «Rivista degli  
Stenografi», Firenze, april, anc iniciat per PANSCRIT (adaptation  
Occidental del Stenografie Scheithauer) raporta pri Occidental e  
Cosmoglotta.
E. P.
-114-
In Heroldo de 
Esperanto nr 15 on  posse leer li sequent appelle al Esperantistes: «Li 
dan radio-stationes  Kopenhavn e Kalundborg subitmen ha cessat li 
Esperanto-radio-emission.  Til nu venit solmen poc protestes e on 
pretende que li interesse ne es  sufficent grand in extrania. 
Samideanos! … Ples scrir strax e in masses  un curt invitation pri nov 
Esperanto-programm-resumés … Li affere es  gravissim, proque li station 
K. es un del max bon stationes in Europa.  Ples scrir strax!» — Per 
altri paroles, li esperanto-adherentes, egal ca  possedentes de 
radio-receptor o ne, per epistul-masses mey evocar li  idé que tre mult 
persones es interessat pri Esperanto-radio. Do apert  appell a 
mistification. «Quo usque tandem …»?
J. P.
Reform del scrimachine.
Li
  max bon scrimachines ha esset constructet per li Americanos. On 
conosse  li excellent sistema Underwood, quel ha esset imitat per presc 
omni  altri fabricantes, pro que it ha soluet li problema del 
scrimachine con  visibil scritura in modellari maniere.
Ma ancor pluri altri technical problemas resta a soluer in li construction del scrimachine.
Por
  accelerar li scrition on ha inventet un special sistema de scrition, 
li  «sistema del deci fingres»: li scritor ne usa, quam til nu (o almen 
 antey), solmen un o du fingres, ma omni deci fingres, li du manus resta
  sempre in li sam situation, chascun fingre tippa sur li sam tastes. P.
  ex. li litt fingre del levul manu tippa solmen sur li tastes w, a, y, 
 queles it posse atinger sin alteration del situation del tot manu,  
solmen curvant o extendent;*) li quadresim levul fingre (fingre de 
anell) tippa solmen sur li tastes e, s, x; li triesim (medial) sur li  
tastes r, d, c; li duesim sur li tastes t, f, v; li pollices solmen sur 
 li (lineal-) taste de spacie (taste de progression); in simil maniere 
li  fingres del dextri manu apartene al sequent tastes: 2: z, h, b; 3: 
u,  j, n; 4: i, k, m; 5: o, l, comma. Resta ancor quelc tastes (q, p, 
g),  queles es tippat per li micri o li duesim fingre. Anc to es 
possibil sin  mover li tot manu, solmen per un litt distension del 
mentionat fingres.
*) To ne es absolutmen just, ples vider plu infra.
Li  consequentie es, que li manus ne besona saltar súper li 
-115-
tastatura
  ad ci e ta, per quo sovente li just taste es fallit; in contrari,  
chascun fingre sin exfortiar e ínfallibilmen trova li just taste, sin  
alcun motion horizontal del manu, quel move solmen vertical por presser 
 li taste ad infra; ma li labore de serchada del just taste es presc  
totalmen abolit. Per to on posse multiplicar li rapidità e li securità  
del scrition.
Ma on strax vide que li arangeament del tastes ne  
es adaptat al natural form del manu e del fingres e al motion del  
fingre-pintes. Li axe del manu-articul es situat obliqui, ne paralel al 
 ranges del tastes, e li motion del fingres (curvation e extension) ne  
eveni in vertical planes, ma anc ti ci planes es obliqui. Do, por  
adaptar li tastatura del scrimachine al sistema de deci fingres, on vell
  dever transformar li tot construction del scrimachine; forsan ti ci  
problema posse esser soluet per electric impulsion del tip-leveros vice 
 li mecanic.
Mi adjunte ci un esquisse del proposit form del tastatura: 
It
  comprende se que ye mi arangeament li lítteres neplu posse esser  
plazzat quam ye li max mult machines in li órdine «q, w, e, r, t, z, u, 
 i, o, p» etc.; ma secun quel principie on deve plazzar les? Nu, li  
sistema de deci fingres, quel vole utilisar li anatomic possibilitás del
  homal manus, postula que li max habil e fort fingres, li duesim 
(index,  demonstrator) e triesim (medial) deve tippar li max frequent 
lítteres, e  li minu habil e fort fingres, li quadresim (anell fingre) e
 quinesim  (litt fingre) li minu frequent lítteres. Li frequentie del 
lítteres  difere in li divers lingues; in li esquisse yo ha prendet quam
 modell  nor lingue Occidental, in quel, secun un calculation 
superficial, li  frequentie del lítteres es caracterisat per ti ci 
serie: 
-116- 
e, s, a,  n, i, t, r, 
l, o, m, c, u; d, p, h, b, q, x, y, f, v, g, j, w, k, z. Do yo ha 
atribuet li max frequent líttere e al dextri duesim fingre  (index) in 
su medial, e do max comod postura (demí-curvat); li líttere  s, proxim 
frequent, al levul index in li sam postura; e li altris secun  li sam 
principies repartit ye li divers fingres. Yo lassa íncert, si un  plu 
util distribution vell esser possibil; p. ex. li medial (3) fingre  
posse esser considerat quam plu fort quam li index (2); to mey esser  
decidet per li psicologie experimental.
Un ulterior impediment  
del sistema de deci fingres ye li present construction es, que por scrir
  majuscules, un del du manus es fortiat abandonar su plazze súper li  
tastatura e presser li taste de change (taste de majuscules), arangeat  
ye omni sistemas levul o dextre del tastatura, u li litt fingres es  
situat, quel es tro debil por manipular ti pesosi taste. Por evitar to 
yo ha fat un tre simplic machineríe per quel on posse manipular li taste
  de majuscules per li pede. Yo ha ligat un corde ye li taste e ye un  
simplic pedale. On solmen deve tirar un poc li scrimachine vers se súper
  li bord del table, por que li mentionat corde ne fricte se ye li bord 
 del table. Ma comprensibilmen ti ci primitiv construction posse esser  
executet plu elegant e comfortabil.
Per li sistema de deci 
fingres  talmen perfectionat li spiritual laboreros va posser usar li  
scrimachine mult plu bon quam nu; lor spiritual labore ne va esser 
íncomodat per li serchada del just tastes!
Pri altri problemas del futuri scrimachine yo vole scrir altrivez; p. ex. li scrimachine sin claccant bruida …
Dr. Peipers.
Subventiones per Cosmoglotta.
Dr.
  K. Schüppel-Parchim: 4,10 öS; Dr. W.: 32 RM; Gerald A. Moore-London: 
10  pd; Prof. Dr. K. Asakawa-Yale University: l doll; R.  
Sulliger-Weinfelden: 5 fr. sv. Cordial mersías.
A. D.
Erra.
In
  li articul «Normation» del ultim numeró ha insinuat se un erra 
trublant  li sense; in págine 93, linea 17 de infra, ples leer: Pro to 
ili ne  posse esser creat per resolutiones del majorité (vice: 
revolutiones).
Eigentümer,  Herausgeber u. Verleger: Gesellschaft
 Cosmoglotta, Mauer bei Wien,  Verantwortlicher Schriftleiter: Ing. E. 
Pigal, Liesing bei Wien. Druck:  Milan Nedvídek, Tábor.
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
Cosmoglotta A 126 (may 1939)
Annu XVIII -- May 1939 -- No 3 (126) COSMOGLOTTA CONTENE. - Mitrovich: Interlinguistic central organ. - Berger: Li eterni problema...
- 
Annu XVIII -- May 1939 -- No 3 (126) COSMOGLOTTA CONTENE. - Mitrovich: Interlinguistic central organ. - Berger: Li eterni problema...
 - 
= COSMOGLOTTA = Oficial organ del Occidental-Union Consacrat al developation, propaganda e aplication de Lingue International Occidental...
 - 
COSMOGLOTTA Annu XII Marte-April 1933 No. 2 (87) A.Z. Ramstedt. Depos ti annu de Cosmoglotta - o plu precis, depos ti ci n...
 
No comments:
Post a Comment