Monday 15 April 2019

Cosmoglotta A 086 (jan-feb 1933)

COSMOGLOTTA

Annu XII    Januar - Februar 1933    No. 1 (86)

Rasmus Rask.

De A. Z. Ramstedt, Helsingfors.

Li 14m novembre 1932 100 annus ha passat del morte del grand dan linguist Rasmus Christian Rask, un del pioneros del modern linguistica, li memorie de qui con jure deve esser celebrat.

Rask nascet in 1787 in Dania quam filio de un povri farmero. Il posset visitar un bon scol, e un die il recivet, pro su diligentie, un premie, tamen un strangi: un libre quel contenet un antiqui poema "Heimskringla", scrit de un islandic poet Snorre Sturluson, circa annu 1200, in un antiqui nordic, quasi proto-scandinavic lingue quel naturalmen esset íncomprensibil al yun púer. Qualmen leer li libre? Li púer ne havet ni vocabulariums ni grammaticas. Il comensat self composir un grammatica e un vocabularium del antiqui lingue
del libre, un interprense unic de un scolero! Su interesse por linguistic studies esset avigilat, e il consacrat su tot vive a explorar tam mult lingues quam possibil. Il publicat un multitá de grammaticas: antiqui islandic, dan, anglosaxon, frisic, hispan, italian, singalés, persian, finnic, lappon, etc. Durant un viage a Island in 1816 il scrit su grand dissertation: "Investigation pri li orígine del antiqui islandic o nordic lingue", per quel il fat epoca in li historie del linguistica.

Quel es li merite de Rask? Il prescrit li general principies del comparativ e historic linguistica, il emfasat quam unesim li necessitá comparar li grammatic intern structura del lingues in oposition al precedent linguistes, queles hat contentat se per citar solmen cert vocabules por demonstrar afinitá de lingues. Il dividet li indoeuropan lingues in families, queles essentialmen coincide con tis, queles li scientie

-1-


accepta quam li corect anc hodie. On deve memorar que ante Rask li linguistica apen esset digni del nómine de scientie. Il comprendet que li indoeuropan lingues ha evoluet de un comun antiqui protolingue, quel il pensat simil al grec — un assumption, quel plu tard ha esset confirmat de modern linguistes.

Li forsan maxim grand decovriment del comparativ linguistica, li regul pri li changes de cert "mut" consonantes del "classic" lingues (sanscrit, grec, latin) al germanic lingues, esset li resultate del explorationes de Rask, benque it es conosset in mult landes sub li nómine "lege de Grimm", secun Jacob Grimm, un famós contemporan german linguist. Prof. Otto Jespersen scri in su libre "Die Sprache": "Si on vole nominar ti lege secun un mann, on deve plu bon indicar it quam "lege de Rask", nam omni ti transitiones lat. gr. p = f, t = th, k = h, etc. es numerat in li libre "Investigation" de Rask, e Grimm conosset ti ovre ante quam il hat scrit un sol parol pri li changes del consonantes."

Ancor es remarcabil specialmen su grammatica del anglo-saxon, per quel il apari quam fundator del anglistica, e adplu un dissertation pri li antiqui persian lingue, pri quel on ante il hat havet opiniones totalmen fals.

Por studiar lingues il fat un long viage (1816—1823) tra Svedia, Finlandia, Russia, Caucasia, Persia e India, durant que il experit mult strapacies, mem un naufrage in li Indic Ocean. Solmen in 1831 il esset nominat professor del oriental lingues in Copenhagen, ma ja li sequent annu il morit, malad e desilusionat. Su contemporanes ne comprendet le.

Yo permisse me citar ancor un frase ex li excellent libre de prof. Jespersen "Die Sprache": "Benque impedit in mult manieres, per povritá, maladie e ti circumstantie, que il scrit
in un lingue tam poc conosset quam li dan, Rasmus Rask tamen promine, pro su clarvidentie, su critic sagacitá e su repulsion de omni fantastic teoretisation, quam un del unesim ductores del linguistica."
---

Ples inviar Vor abonnament ja hodie por evitar interruption del expedition! Li economie crise universal obliga li administration cessar li inviation del revúe a non-payantes!

-2-


Li conjunction "quam".

De A. Z. Ramstedt, Helsingfors.

Yo prende li libertá tractar un poc li usation del comparativ conjunction "quam", quel ha esset object de discussion. Yo vole constatar, quel roles on ha dat e queles on, secun mi opinion, posse dar a it in Occidental.

Quam introductori observation yo peti remarcar, que "quam" deve esser distinctmen separat de "qualmen", quel evidentmen significa solmen in qual maniere, sam quam talmen significa in tal maniere. Qualmen e talmen es pur adverbies, e qualmen es ergo equivalent a A how, L quomodo,
Sv huru, ma ne a G wie, F comme, I come, H como, R kak, queles es ne solmen adverbies ma anc conjunctiones. Quam e tam es, in contrari, pur conjunctiones e quam have mult functiones in Occidental. 1 Yo va provar ci infra classificar li principal.

I. Assimilativ quam: "Tu es quam un flore" (G Du bist wie eine Blume; li sequent parol have articul) = simil a, quasi, G wie, A like, F comme, I come, H como, Sv som, R kak.

2. Identificativ quam: "Quam presidente de Germania Hindenburg have li suprem potentie" (G Als Präsident .. li sequent parol ne have articul) = essent, in capacitá de, in qualitá de; I) als, A as, in A on usa rarmen anc L qua, F comme, Sv som, R per casus instrumentalis.

3. Comparativ quam de egalitá che li positiv gradu del adjectives: "Tam bell quam un flore"; G wie, A as, F grand comme la main, aussi grand que son frére, L quam, I come, che, H como, Sv som, R kak.

4. Comparativ quam de ínegalitá che li comparativ gradu del adjectives: "Plu bell quam un flore"; I) als, A than, F que, I che, di, H que, Sv än, R chem o per casus genitivus, L per casus ablativus.

5. Corelativ quam, conjunctent integri o eliptic frases: "Quam vu save, li cose es desfacil." -— "In li sam maniere noi va morir quam nor patres ha morit" = eliptic: "Sam quam nor patres noi va morir".

1 In vice de tam quam nor grand mastro J. Lott usat ta — qua, formes queles de mult punctus de vise vell esser defensibil.

-3-


6. Exclamativ quam: "Quam bell es li flore!" - "Quam curt es li vive!" A ci apartene anc interrogativ quam: "Quam long es li strad?" "Quam mult (= quant?) custa li flore?" Ti function es conform al usu del Latin, ma ne a A o Sv, queles usa adverbie: A how beautiful! Sv hur skön!
Li adverbie qualmen ne posse esser usat ci in Occ., nam it acte se ya ne tant pri li qualitá quant pri li mesura, ergo un comparation fictiv, in quel casu quam es plu logic. To es confirmat per li Hispan expression: Cuán hermosa! e li Francés per Combien e Italian per Quanto.

7. Enumerativ quam: "Domestic animales quam canes, cates, etc." = ad saver, per exemple.

Dubitabil e mem evitand sembla me li usation de:

8. Temporal quam, benque un tal function vell esser motivat pro li usu in li modern lingues. Plu bon vell esser usar in Occ. solmen quande o transcrition per gerundium si possibil: G Als ich zu Hause war, besuchte mich... F Comme je restais ... (anc quand, lorsque), H Como estava en casa ... (anc cuando), I Come stava accasa ... (quando) —- Occ. Quande yo esset in hem . .. G Wie er mich sieht, fängt er zu fragen an — Occ. Quande il vide me, il comensa questionar,
o Vidente me ...

9. Exceptiv quant sembla impossibil in Occ. On deve usar except o forsan L nisi. Ples comparar ti du German frases: Niemand hat gekämpft wie du -— Occ. Nequi ha combattet quam tu; Niemand hat gekämpft als du -— Occ. Nequi ha combattet except tu. Li Francés expression: Il n'avait
qu'un seul défaut, ne deve esser traductet: Il ne havet quam un sol defect, ma: Il havet solmen un defect. In li sam maniere it vell esser Francés idiomatisme scrir: It ne acte se quam pri paroles, in vice de: It ne acte se pri altricos quam pri paroles, o It acte se solmen pri paroles.

In comparationes inter du comparatives o in tal—nominat proportional comparation noi usa in Occ. tant - quant, o null conjunctiones secun li usu p. ex. in F e A. : Quant plu old, tant plu stupid. Quant plu on vide le, tant minu on estima le. Plu on lee, plu on save. Minu on lee, minu on save.

Comparante li functiones del conjunctiones comparativ in li

-4-


diferent national lingues, noi constata, que chascun lingue have su propri regules, talmen que it sembla esser impossibil trovar paroles e regules, queles vell esser facil, neutral e natural in li sam témpore. Etsi du nationes have li sam paroles, ili tamen usa les in diferent manieres. Li Anglés as e li German als es ya etimologicmen li sam parol, ma noi vide, que ili ne have li sam functiones. Si on vell prender conjunctiones ex un modern lingue, on vell esser fortiat introducter regules, sovente tre complicat, sive por forenes pri to, qualmen li conjunction es usat in li respectiv national lingue, sive por ti nation, quel usa it in su lingue, pri to, qualmen on ne deve usar it in Occ.

Del altri látere un profund studie del modern lingue monstra, que on ne besona 3—5 conjunctiones comparativ, ma que on posse expresser se in bon e facil maniere per un sol. Electente un sol conjunction comparativ on ne posse trovar un plu bon tal quam li Latin quam, quel sta in bon acordantie con li sistema de Occ. It es ver, que un sol "quam" apporta quelc ínconvenienties, benque ili ne es seriós. Anc natural lingues monstra casus, u lor mecanisme claudica. Tri exemples:

1. Il es tam grand quam poet quam quam prosator.
2. Il es plu grand quam poet quam quam prosator.
3. Plu bon morir quam quam poltron fugir.

In li unesim exemple p. ex. anc li Sved lingue vell haver "som som", sin posser evitar it per altri maniere quam per transcrition, o, quo sovente es fat in parlada, per omission de ún "som". In li duesim e triesim exemple anc li German lingue regularimen vell haver "als als", ma on changea les subitmen a "denn als"! Si noi ne vole tolerar du quam's in Occ., noi posse expresser nos in li sequent manieres:

1. Il es tam grand in su capacitá de poet quam in su capacitá de prosator — o: Il es tam grand poet quam prosator.
3. Plu bon morir quam fugir quam un poltron. 2

Existe sempre medies expresser se clar e distinct per un
---
2 Por li Latin conjunction quamquam noi usa nu generalmen benque, secun un proposition fat de me ja in 1928, in vice del mutilation quancam usat de E. de Wahl.

-5-


sol quam, sin introducter 3 conjunctiones kom, kam e quam, quam ha fat prof. Jespersen in Novial.3

Alqui vell posser ancor far li objection, que noi usa quam ne con li sam restrictet function quam fat Cicero. Ma to ya ne posse leder plu li auricules del mort Romanos, queles ne
posse protestar ex Hades. Existe un enorm númere de Latin paroles, queles li modern homes usa in altri maniere quam li Romanos, queles ergo, si ili vell tornar se in lor tombes chascun vez noi usa falsmen un Latin parol, vell dever constantmen rotar.
---

Por unitari pronunciation.

De Dr. A. Peipers, Köln.

Li homes have du medies por intercomprender: parlar - audir, e scrir (printar) - leer. Li unesim (acustic) medie es li original e natural; it es mult plu antiqui e general quam li
duesim (li optic), quel es artificial e un plu-minu bon imitation del unesim. Ma durant li ultim centennies, desde li invention del printation e precipue del scri-machine, li optic metode de interchange del pensa ha superat li acustic in considerabil gradu concernent frequentie e qualitá. Li scritura conserva plu bon, plu corect li idé, ma anc su lingual form.
Ti-ci resiste contra li transformativ tendenties del parlat lingue. A ti circumstantie noi debi li existentie de un grand stock de international paroles, li fundament del modern mundlingue-
sistemas. Nor autores ha sovente demonstrat que li ortografic internationalitá prepondera ye li fonetic.

Ma justmen pro to noi deve considerar que li mundlingue es destinat ne solmen por li international corespondentie e printation de revúes e libres, ma anc por li usada in li international trafic, viages, negociationes, discussiones in congresses etc., e que por to noi besona urgentmen un unitari pronunciation.
---

3 Li Rumanian lingue usa por comparation de egalitá ca e por ínegalitá că, ambi provenient del Latin quam, li function de quel ergo deve har esset plu general in vulgar Latin quam in classic, quo es confirmat anc per li usation de I che e F que.

-6-


Adplu noi deve considerar que justmen in ti-ci punctu noi es ataccat per li maxim grav argument del linguistes. E si noi memora li experienties fat in li international congresses del
sustemas Volapük, Espo e Ido, noi save que in fact ci es un del maxim debil punctus del mundlingue.

Pro li present general economic crise noi ne ancor posse esperar arrangear bentost un international congress de Occidental, li maxim bon ocasion por studiar ti-ci problema. Ma li modern tecnica del acustica ha dat nos du exellent auxilies: radio e grammofon! Si noi vell obtener li permission de quelc radio-emissorías in divers regiones, emisser quelc textus in Occidental, nor samideanes vell posser comparar li pronunciation del divers oratores e far su criticas. Ma it es tre desfacil obtener li permission. It vell esser mult plu facil e practicmen executibil, far recepter textus in Occidental per oratores de divers matrin lingue, in grammofon-discos; ti-ci, contra li radio, have li avantage que on posse far repetir li
textus quant sovent on desira e que on posse far li prestudies exter li publico; finalmen post un detalliat critica, on vell posser presentar li discos con li maxim bon pronunciation al
competent expertes e autoritás.

Si li linguistes vell denove argumentar que li mundlingue va fender se in divers dialectes per li divers pronunciation del nationes, noi vell referer al radio e grammofon quam excellent medies diffuser e conservar sempre un unitari pronunciation.
---

Ples inviar Vor abonnament ja hodie!

Li sequent numerós va esser misset solmen a tis qui ha renovat e payat su abonnamentes.
---

It es demonstrat.

In un micri cité on hat structet un nov buchería. Li corporation del bucheres misset al magistratu un plende pri to, que li porta del buchería esset tro strett, talmen que null bove posset passar tra it. Li borgomastro self vadet personalmen al loc por examinar li cose.
Il passat, con extendet brasses, tra li porta e exclamat:

"Qualmen, esque un bove ne posse passar tra ti ci porta?"

Self-evaluation.

Un amato misset a su amata su portrete per posta. Por economisar porte il scrit súper li adresse: "Specimen sin valore."

-7-


Li censor.

Paginette ex li ancian regime de Russia. Originale por Cosmoglotta de A. Kofman, Odessa.


- Ples dir, yo suplica, car senior, pro quo Vu interdictet mi libre?

- Pro que Vu propaga in it ínmoral idés!

- Impossibil! Qual idés ínmoral Vu ha trovat in it?

- Esque Vu ha obliviat? Vu mentiona ta du circumstanties extrem abominabil. Vu scri: "Quande Hyrcanus li Duesim, por punir su fratre Aristobulus, assediat Jerusalem, inter li homes, queles hat fugit ex li cité, esset un pie mann Onias. Il cadet in li manus del assediantes, qui, in li crede que li ciel sempre acceptat su pregas, postulat que il mey dir anatema contra Aristobulus e su partisanes. Ma in vice de to Onias pregat: Ho Deo, li assediantes, sam quam li assediates
es tui popul, refusa do far to, quo singul partie desira contra li altri partie! Ti prega indignat li assediantes e ili mortat li pie mann." Talmen Vu ha scrit!

- Ma quo es ínmoral in ti prega?

— Li ínmoral tendentie es, que Deo quasi ne posset far du oposit e contrari fenomenes: satisfar li ambi parties. Secun Vor libre on vell pensar, per exemple, que Deo ne posse far, que it es, in li sam témpore e in li sam loc, calid e frigid, in consequentie, que Deo es impotent.

- Ma qualmen Deo posse far in sam témpore e in sam loc du coses tant contrari?

Li censor contraet li broves.

- Si Vu parla tal lingue, nor conversation es finit!

— Ma, in li nómine de omni santes! Esque es imaginabil, in sam témpore e in sam loc, calore e frigore?

—- Ples ne dir follies! Vu save tre bon, que si Vu jace in febre, Vu have in sam témpore calore e frigore!

— Hm... yes... E li duesim circumstantie?

- Li duesim? Vu scri: "Quande Pompeius hat assediat Jerusalem e prendet it, il usat li ocasion por penetrar in li santuarium e satisfar su curiositá pri li particularitás del cult hebréic, pro que un rumore curret, que in li temple esset un cap de ásino, adorat del hebrées. Vidente que ni un tal

-8-


object, ni alcun altri statue o figura ne esset ta, Pompeius esset tant consternat, que il obliviat raubar li temple, benque in li tresorería del temple. esset circa 2 000 talentes."

- Esque ti casu anc es ínmoral?

— Certmen! Yo peti Vos, qual conclusion on posse far de ti fact?

-Qual conclusion? Tot simplic: por que un sacrilegie ne eveni, it sufice solmen li manca de un cap de ásino ...

— No, senior! Li conclusion es un altri: li fact que rational homes ne adora cap asinin es possibil, ma Vu suggeste li idé, que solmen per oblivia un chef de armé ne rauba temples. To
esset Vor allusion. Ma to es sanguin offense contra li armé, e to ne es permissibil.
---

Sententies de A. Rivarol (1753—1801).

Li maxim civilisat popul posse esser tam proxim al barbarie quam li maxim brilliant ferre al oxid. Che li popules quam che li metalles it es solmen li superficie, quel brillia.

Li revolution ha emerget ex li libres de filosofes — quam un armat doctrine.

Por producter un revolution es necessi un poc stupiditá de ún látere e un portion de intelligentie del altri látere.

Null hom vole esser sol in li munde, mem ne li avaro, benque il tande vell posseder omnicos, mem ne li invidioso, benque il tande vell vider solmen ruines.

Li homes passa lor témpore per disputar pri li passate, lamentar pro li present, e tremer pro li futur témpore.

Li grammatica es li arte far plu levi li desfacilitás de un lingue; li levuore ne deve esser plu pesant quam li cargo.

Li idés es un capitale, quel da interest solmen in li manu de un talente.

Li idés viagea circum li munde. Illi passa de secul a secul, de lingue a lingue, de poesie a prosa, ante que ili es investit in un splendid image, un vivid e brilliant expression, quel plu
ne escapa. Tal ili apartene al heredage del homanité.

-9-



Li prisoneros.

De Friedrich Nietzsche.

Un matin li prisoneros venit a su corte de labor: li inspector ne esset ta. Quelc de ili vadet, quam customari, immediatmen al labor, altres stat ínocupat e regardat obstinat. Tande un mann avansat e dit con sonori voce: "Ples laborar tant quant vu vole o fa nequo: to es egal. Vor secret conspiration es revelat. Li inspector ha spionat e va preparar vos un horribil judicament in li proxim dies. Vu conosse le, il es sever e revenjativ.  Ma ples remarcar mi parol: til nu vu ha misconosset me: yo ne es ti, qui yo apare. No, in veritá: yo es li filio del inspector e su dextri manu. Yo posse salvar vos, yo vole salvar vos. Ma ples remarcar bon, solmen tis de vos, queles crede me pro mi parol, que yo es li filio del inspector. Li altres va recoltar li fructes de lor incredulitá. -- "Bon", un old prisonero dit post alcun silentie, "ma proquo it posse esser te tam grav, que noi crede e que noi ne crede te? Si tu vermen es su filio e posse far omni to quo tu di, ples dir un parol in favor a nos omnes: it vell esser vermen amabil. Ma lassa li babillada pri credulitá e íncredulitá!"  -- "E", un yun mann interruptet le, "yo ne crede to, in céteri, it es solmen un cos imaginat. Yo paria, que post ott dies noi va esser ci precis quam hodie e li inspector va saver nequo". -- "E etsi il vell har savet alquo, il ne save it plu", dit li ultim-venit del prisoneros, quel solmen nu venit al corte, "li inspector morit just nu!" -- "Holla", plures exclamat in un vez, "senior filio,
senior filio, qualmen sta li cos con li heredit? Esque noi nu forsan es tui prisoneros?" '-- "Yo ha dit vos to", li questionate replicat clement, "que yo va liberar chascun, qui crede
me, tam ver quam mi patre ancor vive".  -- Li prisoneros ne ridet, ma movet lor epoles e lassat le star.

Trad. de C.C.

Li ideal fémina.

Li Argentinian pictor Benito Quinquela imagina se li ideal fémina tal: Ella deve haver li dignitá del Anglesa, li blu ocules del Sveda, li figura del Hispana, li chic del Francesa e li
brilliant nigri capilles del Argentiniana.

-10-


Li tri amicos.

Ex Jean Christoph de Romain Rolland.

Li facie de Schulz eclarat se. Il expandet se in un confus eulogie de su old piano, ma silentiat bentost, nam Christoph hat commensat denov a luder. Canzones succedet al canzones. Christoph cantat in semi-voce. Schulz sequet chascun de su moves con ocules humid. Kunz hat cruceat li manus súper su ventre e cludet su ocules, por juir plu bon. Tande e tande Christoph retornat se radiante, vers li du old mannes, qui esset in ravissement e il dit con un entusiasme naiv, pri quel elli ne pensat a rider:

-— He! Quam bell to ci es! — E to! Quo vu di a to ci? -- E to — To es lu max bell de omnis
—- Nu yo va luder quelccos, quel vu fa herisser li crines sur vor cap.

Quande il finit un revosi pezze musical li cucú del pendule comensat a sonar. Christian up-saltat e criat pro colere. Kunz, bruscmen avigilat, rulat su grand consternat ocules. Schulz
self ne comprendet immediatmen. Poy quande il videt, que Christoph monstrat imperiosimen per li punie al avie salutant e que il criat forportar in li nómine de ciel de ta li idiot, ti spíritu ventriloquent, il strax trovat por li unesim vez in su vive, que ti bruida in fact esset íntolerabil, e prendente un stul, il volet grimpar sur it por decrocar li trublard. Ma il
presc cadet e Kunz impedit le remontar. Il vocat Salomé. Ella arivat sin hastar secun su hábitu e esset stupefat, quande on chargeat su brasses per li horloge, quel li impatient Christoph self interim hat decrocat.

Quo yo deve far con it? ella questionat. To quo vu desira. Ples forportar it! Noi ne plu vole revider it ci! dit Schulz, sammen ínpatientosi quam Christoph.

Il questionat se self, quam il hat posset suportar tam long ti horrore.

Salomé pensat, que sin dúbita ella esset fortmen foll. Li musica denov comensat. Li hores passat. Salomé anunciat, que li diné stat servit. Schulz ordonat la silentiar. Ella revenit post deci minutes, poy denov ancor post deci minutes, ti ci vez ella esset extra se e bolliente ye colere e provante aspecter ínsensibilmen, ella plantat se in medie del chambre,

-11-


e malgré li gestes desesperat de Schulz ella questionat per un voce de trumpete, esque ti ci seniores preferet manjar lor diné, frigidmen o in brulat statu. Que it ne concernet la; que
ella attendet lor ordonas.

Schulz, confuset del atacca, volet far un scene a su servitora, ma Christoph eclatat rider. Kunz imitat le e Schulz in fine actet sammen quam ili. Salomé, satisfat del causat efecte tornat circum sur su talones con li mime de un reyessa, qui vole pardonar a su subjectes repentiv.

To es un garsonessa! dit Christoph, levante se del piano. Ella es rect. Nullcos es plu ínsuportabil quam un public, quel adveni in medie del concert. E ili sedentat se circum li table.

Trad. de Dr. Karl Schüppel, Parchim.
---

Prega sin confession.

De prof. Knut K jellberg.

SOL brilliant, lass tui radies fluer súper li munde e súper nos. Avigila li natura a floreant vive ex li long hivernal dorme, e fonde in nor propri cordies to, quo ancor es dur e gelat.
Lass li amore profluer in nos, e bruir quam li fluviettes vernal extern in boscages e valleyes. Avigila roses sur pallid guancies, avigila esperantie in trist cordies e in desesperat mentes!

Brillia súper lago e rive, tu flammeant torche del die, e brillia súper vias, u homes vade. Forchassa li obscuritá del ignorantie, e lass nos omnes migrar in li claritá!

Sol! Tu es li simbol del idés del luce e del veritá; tui calore es li simbol de ti claritá quel victe omnicos.

VENTE vernal, susurra tra li novtextet vestiment del árbores, e súper li flores e grámine del prates. Vade quam un caressa súper li facies del homes, e forsuffla ex nor mentes e ex nor cordies omnicos includet e omni polve, quel durant li omnidial vive posit se súper lu maxim bon in nos, súper li maxim nobil desiras e súper nor maxim bell intentiones!

Da sanitá al malades e consolation al aflictet homes, e avigila che nos omnes un plu profund desir a veritá e justitá, sagesse e bellesse!

-12-


TONES es li péctores de avies e homes, ex cord-instrumentes e flutes, ex organes e cloches! Vu mey devenir ales, queles eleva nos ex li grus súper prejudicies e mesquin inclusion a plu
alt vispunctus plu clar aer, u noi plu distinctmen posse vider li
ideales, queles noi tende atinger.

Porta pace in nor anxiós péctores e avigila, oh tones, che nos omnes to, de quo intern bontá, veritá e bellesse posse florear e portar fructes!

SOL, luce e calenta nos! VENTE, da nos plu pur, plu clar aer! TONES, eleva nos a plu alt, plu vast spacies!
Trad. de A. Lindström.
---


Vienna.
De E. Moess, Vienna.

Desde li novannu 1932 li Central Oficie del Occidental Union have su domicilie in Vienna. Durant quin annus it esset in Mauer, un suburbe del austrian metropole. Ergo li loc del central organ de nor representativ organisation coincide con li cordie de Europa. Etsi li cap e li borse de nor continent es in altri regiones, omni to, quo relate cultural valores, specialmen arte, have un ver fusuore in Vienna. In ti respecte it constitue in sam témpor un ponte e un node.

Forsan solmen Istambul ludet un simil rol, con li diferentie, que ti du functiones alternat plu explicitmen durant li long existentie de su senior fratre sur li sill de Asia: In li témpor de Alexander it esset un ponte, till que Bizantia transformat se in Constantinópol, li metropole de Ost-Roma. Durant li Grec Imperia it devenit plu e plu li porta e li clave del Occidente por redevenir un residentie imperial del sultanes. Nu it es solmen li fenestre del nov Turkia, tra quel penetra li civilisation modern del Occidente.

Vienna, situat apu li max grand fluvie de Central-Europa — ligament de sett popules e de sett states - nu es li max grand cité apu Danubio quel unquande ha format li frontiere del Roman Imperia. In ti epoca noi trova Vienna (nominat Vindobona) quam un bastion del civilisat sude contra li líber norde. Li situation changea, secun que li punctu de gravitation

-13-


de Europa transi del meridional regiones al landes jacent in norde del Alpes. E ci, u li central massive de Europa es tuchat del ja imposant Danubio, comensat developar se durant li medievie li "Kaiserstadt" del Habsburgos. Vienna manet lor residentie durant quin secules. Ante un quart millennie it atinget su position max potent e in sam témpor it travivet su max grand dangere pro li assalt del turcos. In li 19-m centennie li district de su influentie limitat se a plu natural cadres, devenient li capitale del monarchia Danubian, ma in sam témpor li gérmines del decomposition comensat crescer in li imperia. Hodie it es denov un cité excentric quam ante quin-cent annus. In su present statu de developament it relate al ínsignificant torso "German-Austria" quam un hidrocefale. Per li fortie de su geografic position e per su evoluet institutiones ti cité es predestinat luder un simil rol quam un tot state: i.e. Svissia, in li altri extremitá del Alpes.

Ya Vienna ha conservat sempre un duplic facie: un national e un international, representat antey per li polaritá: borgesité e corte. Li un radicant in li original population german, li altri atraent elementes de omni partes de Europa: hollandeses, vallones, lotharingos, hispanes, italianes, hungares, grecos, e precipue in li ultim secules judéos e slaves in grand varietá. Ili omni lassat su tracies in li facie del cité, ili omni contribuet per su talent e per su labor al ascension de Vienna. Tot Europa oriental senti li spiritual emanationes de ti cité, durant que it transforma li artistic forties del sam regiones. Li munde conosse presc solmen li arte de Vienna e ne remarca li sciential e altri láteres de su mission cultural.

Null interlinguist deve obliviar, que ci vivet e actet Julius Lott, li fundator de nor interlinguistic scol, ci evenit li unesim congress de Ido, ci es etablisset li International Museo de Esperanto e ci aparit ante ne long Cosmoglotta.

Vienna es un nod e un pont!

*

R. N. Coudenhove-Kalergi recentmen respondet per li sequent lapidari frases a un inqueste "Quo vu opine pri li future de Vienna?", arangeat del revúe "Wiener Rundschau":

Vienna vell esser destinat pro plu quam un consideration devenir li Washington del futuri Paneuropa.

-14-


Si li Europan politica e economie ne changea, ti cité es ínsalvabilmen abandonat al ruin.

Si li creation de Paneuropa realisa se, li future de Vienna va esser plu grand, quam su passate.
---

Li concurrentie del sistemas.

De Ing. E. Pigal, Vienna.

Li problema de un international lingue ha ocupat li pensas de mult erudit persones del ultim decennies. Divers propositiones ha esset publicat. Un part del publicum es inclinat a creder, que li multitá del projectes fa impossibil li solution del problema. To es un errore. In contrari ti concurrentie ha ductet a un progressiv amelioration e al selection del maxim
apt sistema.

Li resultate de ti evolution es li idioma Occidental, un harmonic combination de naturalitá e regularitá. Occidental have un immens quantitá de international paroles familiari a omni
educat europanes. Mult adeptes de altri sistemas ha transit a Occidental. Plur decisiv experienties in divers landes demonstra, que inteligent persones posse scrir e parlar ti interessant e excellent lingue in curt témpore. Su difusion in Europa e America deveni sempre plu grand.
---

CHRONICA.

SOCIAL-DEMOKRATEN, li grand jurnale del sved socialdemocrates, fa in su no. de 28m septembre reclam por Occ. Un cronico scri: "Ja un rapid regard al interlingue Occidental di me, que it es
un tre facil lingue. Malgré que yo vide it hodie solmen li unesim vez, yo lee it sin obstacules. It es, ad saver, composit de omni ti international términos e fraseologies, queles on constantmen presenta in li periodic presse e litteratura, completat con quelc genialmen constructet prepositiones (? !) Occidental es ne solmen facil a leer, ma anc facil a scrir". E li jurnale reprinta li unesim lecion ex li Okzidental-Kursus in li libre "Occidental die Weltsprache".

-15-


BERGSLAGERNAS NYHETER (Filipstad, Svedia) contene in li no. de 28m septembre 1932 un detalliat raport pri un discussion interessant, quel evenit li 25m septembre in Ekshärad, Svedia, durant li conferenties del Bontempleros concernent organisation del populari studies. Sr Palmqvist (occidentalist) e sr Anderwall (esperantist) defendet li concurrent lingues in discurses, queles durat un hor. Li amical e bonhumorosi polemica esset escutat del publica con grand interesse. Noi cita ex li gazette: "It aparit que li ambi lingues - fortunosmen - in mult respectes es simil. Ma durant que on deve in Esp. constructer un multité de desfacil e deformi paroles de fantasie, queles fa li interlingue ínnatural e barbaric, Occ. funda se solmen sur li ja existent international paroles. Tant quant ili existe in Esp. ili deve esser sovent mutilat til ínreconossibilitá caus li ínnatural schematic construction de ti lingue." Per valent defensores li nómine e li idé de nor lingue fa se conosset plu e plu in omni landes e in ínpartial comparation con altri sistemas li simpaties de omni jurnales sembla esser por Occ.

MELLANFOLKLIGT SAMARBETE, grand jurnale mensual editet del Buró de information por questiones de pace e international colaboration in Stockholm, contene in su no. de novembre 1932 un articul "Världsspråk och världsord" (Mund-lingues e mund-paroles) de dr. phil. B. Blomé. In li excellent articul li autor presenta li principal idés de Occ. e directe li atention del letores al naturalistic sistemas, in oposition a Esp. e Ido. In un precedent no. del sam jurnale mag. Carl Ohlson de Stockholm hat accentuat li totalmen just fact, que li international pace va esser promovet per un international lingue, e mag. Ohlsson recomandat Esp., insinuante que Occ. es tro "doct". Dr. Blomé emfasa, que Occ. es plu apt promover li international comprension quam Esp., quel es un lingue tro primitiv por li alt civilisat nationes. Dr. Blomé cita prof. Meillet: "Li creator de Esp. ne audaciat aplicar li necessi consequenties de su principies: li comun vocabularium de Europa es fundat totalmen sur hellenisat latin. Li vocabularium del international lingue ne posse esser altri quam greco-latin. - Li recentmen proposit Occidental monstra ti unitá plu bon quam Esperanto e Ido." Dr. Blomé fini su articul per li paroles: "Omni homes, queles es interessat por international colaboration, sive in li ideal sive in li practic dominia, deve conosser ti extraordinari auxilie, quel ili posse reciver immediatmen por su labor per li international auxiliari lingue del mundparoles. Li mundparoles besona null oficialisation de states o de altri autoritás. Ili es comprendet partú sin it.

In li mundparoles es li solution del problema del mundlingue."
A.Z.R.


SUCCÈS, li oficial organ del Federation romand de publicitá, Lausanne, devoe in li no. oct.-nov. plur págines a Occidental. Li interessant articul, redactet in francés con un anecdote in Occidental, es ilustrat per li portrete de sr E. de Wahl e per un cart del lingues europan. Pos un exposé del ínconvenienties del national lingues quam LI on exposi li principies de Occidental, precipue su usabilitá por comerciantes. Noi besona mani tal articules demonstrant al homes de aferes li ínmediat, practic utilitá de Occidental.   K.B.B.

Edvard Rydahls Boktryckeri, Stockholm 1933

No comments:

Post a Comment

Cosmoglotta A 126 (may 1939)

Annu XVIII -- May 1939 -- No 3 (126)  COSMOGLOTTA CONTENE. - Mitrovich: Interlinguistic central organ. - Berger: Li eterni problema...